رضوان كالپوش

 كنترل علف هاي هرز در كشاورزي ارگانيك

چکیده :
علفهای هرز از دیر باز به عنوان رقیب گیاهان زراعی ،برای کاهش تولید آن ها مطرح بوده اند . یکی از راه های اصلی مبارزه با علف های هرز استفاده از علف کش های است که امروزی گسترش زیادی یافته است . با توجه به هزینه زیاد مصرف سم ها و همچنین اثرات مخرب زیست محیطی آن امروزی پژوهشگران تلاش می کنند با استفاده از روشهای زراعی مانند تناوب،انواع روش های شخم و یا روش های بیولوژیکی مانند استفاده از حشرات و عوامل بیماری زا گامی به منظور کاهش سهم سموم در کنترل علفهای هرز بردارند . هیچ یک از روش هایی که در کشاورزی ارگانیگ استفاده می شود به تنهایی نمی توانند جایگزین علف کش ها باشند و باید همواره ترکیبی از این روش ها را برای کنترل علف های هرز به کار برد. باید این نکته را یاد اور شد که اگر انتخاب و کاربرد این روش ها بر اساس مطالعه و شرایط منطقه باشد تا حد زیادی مصرف علف کش ها و به دنبال آن اثرات مخرب زیست محیطی ناشی از مصرف آن ها را کاهش می دهد.

مقدمه :
کنترل علف های هرز یکی از جنبه های مهم تولید در هر نظام کشاورزی است . علف های هرز به دلیل رقابت با گیاهان زراعی برای عوامل محیطی و نهاده ها ،موجب کاهش کیفیت و کمیت محصول و ایجاد پناهگاهی مناسب برای حشرات و عوامل بیماری زا می شوند که می توانند مشکل ساز باشند . مبالغ هنگفتی که هر ساله کشاورزان صرف کاهش اثرات سوء علف های هرز بر روی محصولات خود می کنند و همچنین خسارتهایی که آن ها به دلیل نبود کنترل کافی علف های هرز متحمل می شوند نشانگر اهمیت این موضوع است . در حال حاضر کشاورزان آمریکاییی سالانه حدود 2/6 میلیارد دلار صرف کنترل علف های هرز مزارع خود می کنند که از این میان 6/3 میلیارد دلار صرف خرید ،حدود 200 میلیون کیلو گرم سموم مختلف علف کش می شود /. در آمریکا حدود 50 درصد از کل عملیات شخم در ارتباط با کنترل علف های هرز است و لازمه اجرای این عملیات شخم به کارگیری چهارونیم میلیون دستگاه تراکتور و مصرف سالانه 75 میلیارد لیتر نفت خام است (کوچکی 1377)
با توجه به نقش زیاد علف کش ها در کشاورزی امروزی بعضی عوامل سبب شده که مساله لزوم ارزیابی دوباره استفاده از این متد توصیه شود (کوچکی 1377) که شامل :

1- منابع آب اشامیدنی مانند رود خانه ها و سفره های آب زیر زمینی به سم ها علف کش آلوده شده اند و این موضوع سبب پیدایش بیماری هایی چون سرطان خون شده است .

2- هزینه سنگین تهیه و مصرف این سموم سبب شده کشاورزان کمتر از این مواد استفاده کرده و با استفاده از روش های مناسب و کم هزینه تر بتوانند سود خود را افزایش دهند. بر اساس تجربه های کشاورزان و نتایجی که از پژوهش های انجام شده به وسیله محققان به دست آمده مشخص شده که در کشاورزی یک سری روش های فیزیکی و بیو لوژیکی برای کنترل علف های هرز وجود دارد که می توانند ضمن کاهش وابستگی کشاورزان به علف کش ها زمینه بهبود شرایط زیست محیطی و کسب سود مناسب در تولید را نیز فراهم کنند . از مهمترین جایگزین ها می توان به اجرای تناوب زراعی ، استفاده از سیستم کشت مخلوط ،کاشت گیاهان پوششی با خواص آللوپاتیک ، استفاده از عوامل بیماری زا و حشرات آفت علف هرز و اجرای روش های خاص در شخم اشاره کرد در این مقاله تلاش شده در مورد هر کدام از این روش ها و اثر آن ها بر کنترل علف های هرز و کاهش جمعیت آنها گفت و گو شود.

اجرای تناوب زراعی:

استفاده از تناوب زراعی چهارچوب اصلی کنترل پایدار علف های هرز را تشکیل می دهد هر چند با اجرای تناوب زراعی مشکل تداخل ناشی از علف های هرز بر طرف نخواهد شد اما بدین وسیله می توان گسترش جمعیت آن ها را محدود کرده و از ایجاد تغییرات بیشتری در ترکیب گونه ها جلو گیری کرد. از آنجا که گیاهان زراعی به ویژه گونه های خاصی از علف هرز که دارای تشابه در عادت ها ی رشد با آنها باشند تحت تاثیر قرار می گیرند بنا بر این با کاشت متناوب محصولات گوناگون که در زمان رسیدگی و در تاریخ کاشت ،توان رقابتی و نیاز های غذایی با هم متفاوت باشند ،می توان دررشد و تولید گونه های معینی از علف های هرز خلل ایجاد کرد (کوچکی 1377) الدریچ (1984) گزارش کرد که در تناوب ذرت- گندم و سویا در مقایسه با کشت متوالی هر یک از این محصول ها جمعیت علف های هرز کاهش یافته است . در این آزمایش کشت متوالی ذرت سبب افزایش بذر علف هرز دم روباهی Lstaria fabrii Herrn و کشت متوالی گندم سبب گسترش بذر های دو روباهی و علف خرچنگی Digitaria sanguinalis و کشت متوالی سویا موجب گسترش بذر دم روباهی و گاو پنبه Abutilon the ophrasatiشد. در مقابل کشت متناوب این سه محصول تعداد بذر های علف های هرز دم روباهی و علف خرچنگی، با افزایش به نسبت کم همراه بود و تعداد بذر های علف هرز گاو پنبه در مدت یاد شده کاهش یافت. آلدریچ با انجام این آزمایش نتیجه گرفت که کاشت متوالی یک محصول بیشترین فرصت را برای گونه هایی از علف های هرز که به خوبی با محیط سازگار شده اند فراهم می کنند، در حالی که اجرای تناوب، استفاده از چنین فرصت هایی را برای گونه های یاد شده با محدودیت روبه رو می کند. نتایج به دست آمده از مطالعات طولانی مدت بر روی روش های مختلف کشت در مرکز تحقیقات روذال نشان داد که در کاشت ذرت پس از یک تناوب چند ساله غلات ریز و شبدر قرمز در مقایسه با کشت ذرت و سویا در چند سال پیاپی رشد علف های هرز به میزان 30تا 67 درصد کاهش داشت. در این مطالعه از هیچ علف کشی استفاده نشد و گونه هایی چون دم روباهی Lstaria fabrii Herrnتاج خروس Amarn thus retoflexus و سمبله ترهChenopodium aibum علف های هرز غالب مزرعه بودند (کوچکی 1377) . از دیدگاه اکولوژیکی تناوب هایی مناسب اند که شامل محصول های یک ساله وجینی (مانند ذرت و سویا ) محصول های دانه ای تراکم پذیر با توان رقابتی بالا مانند (جوویولاف) و محصول های چند ساله قابل درو مانند(یونچه و شبدر ) باشند. زیرا چنین تناوبهایی شرایط محیطی ناپایدار و نامناسبی را برای تولید مثل و بقا ی علف های هرز یکساله و چند ساله فراهم می کند. همچنین استفاده از محصول های زراعی خفه کننده مانند سودان گراس و ارزن ژاپنی در تناوب به دلیل آن که این محصول ها دارای رشد سریع، تراکم پذیری بالا و دوره رشد و نمو کوتاهی می باشند در کنترل علف های هرز مفید هستند (کوچکی 1377)

نظام کشت مخلوط با تکیه بر استفاده از گیاهان پوششی خفه کننده یا دارای خواص آللوپاتیک با وجود مزایای اکولوژیکی استفاده از تناوب های زراعی متنوع و طولانی مدت ،توجه به بازدهی اقتصادی کوتاه مدت ممکن است کشاورزان را به استفاده از نظام های کشت تک محصولی گیاهان نقدینه تشویق کند. کشت مخلوط یکی از راه هایی است که امکان بهره گیری کشاورزان ازبرخی فایده های بوم شناختی را بدون آن که نیازی به تعدیل کاشت محصولات نقدینه باشند فراهم می کند (کوچکی 1377) کشت مخلوط عبارت است از کشت بیش از یک گیاه در یک قطعه زمین و در یک سال زراعی به ترتیبی که یک گیاه در بیشتر دوره رویش خود در مجاورت گیاه دیگر باشد. البته نیازی نیست که این گیاه هم زمان کشت و برداشت شوند(کوچکی 1377).

سیستم کشت مخلوط در مناطق گرمسیری که در آن ها نیروی کارگری و دامی به مراتب بهتر از ماشین آلات کشاورزی در اختیار هستند ،روشی متداول در تولید محصول است . نکته های مثبت زیادی برای کشت مخلوط بیان شده که یکی از آن ها کنترل علف های هرز از راه سایه اندازی یا خواص آللوپاتیک گیاهان زراعی موجود در کشت مخلوط است .

فاسیل و همکاران(1997) تاثیر کشت مخلوط سورگوم و لوبیا را بر کنترل علف هرز استریگا Striga hermathica بررسی و مشاهده کردند که جمعیت علف هرز استریگا بطور معنی داری کاهش یافت . همچنین کشت مخلوط لوبیا و ذرت سبب کاهش جمعیت حلفه شد (موحدی دهنوی1378) ،( حسینی و کولار (1367) اثر سیستم کشت مخلوط لپه هندی و ماش را بر کنترل علف های هرز بررسی و مشاهده کردند که کاشت یک ردیف ماش در بین خطوط کشت لپه هندی سبب افزایش محصول و کاهش جمعیت علف های هرز شد زیرا ماش با رشد سریع در اوایل دوره رشد و نمو لپه هندی می تواند سطح مزرعه را بپوشاند و از رشد و گسترش علف های هرز جلو گیری کند .

استیدنیز در سال 1984 گزارشی پیرامون کاهش جمعیت علف های هرز مزرعه ذرت در کشت مخلوط ذرت با ماش و ذرت با سیب زمینی شیرین ارایه داد به طوری که در مقایسه با کشت متوالی ذرت که 2-3 بار وجین لازم است ،تنها یک بار وجین برای غلبه بر علف های هرز مزرعه کافی است (موحدی دهنوی1378)در نمونه های بالا دلیل اصلی کاهش جمعیت علف های هرز در مزارع کشت مخلوط سایه اندازی گیاهان با رشد سریع مانند ماش و لوبیا بر سطح مزرعه است که سبب خفگی علف های هرز می شوند.

از دیگر دلایل تاثیر کشت مخلوط بر کاهش جمعیت علف های هرز ترشحات آللوپاتیک برخی گیاهان زراعی مانند چاودار و سورگوم است .مواد آللوپاتیک ترشحات شیمیایی هستند که از اندام های هوایی یا زمینی گیاه ترشح می شوند و بر فعالیت و رشد و نمو گیاهان دیگر اثر های مثبت و منفی دارند. با کشت مخلوط چاودار و گندم می توان رشد گیاهان جوان قاصدک را کند نمود . مخلو ط چاودار و گندم می تواند از رشد گیاهان قاصدک Taraxa cum تاجریزی سیاهSolanum nigrum جلوگیری کرده که دلیل آن اثر بازدارندگی ترشحات ریشه چاودار بر جوانه زنی و رشد بذر های این علف های هرز است . در نمونه های تاثیر آللوپاتیکی می توان با تاثیر منفی ترشحات ریشه و فلفل قرمز بر جوانه زنی گیاه گل جالیز اشاره کرد . از این اثر می توان برای غلبه بر علف هرز گل جالیز در مزارع حبوبات استفاده کرد . حبوبات را همراه با سورگوم یا فلفل قرمز به صورت مخلوط کشت می کنند(حسینی سی سی1380)

طور کلی می توان گفت که در کشت مخلوط با سایه اندازی و خفه کردن علف های هرز به وسیله گیاهان زراعی ،از رشد سریع علف های هرز مزرعه بدون کوچکترین آسیب زیست محیطی و صرف هزینه زیاد کنترل کرد. همچنین از خواص آللوپاتیکی بعضی گیاهان زراعی نیز می توان به عنوان وسیله ای برای غلبه بر علف های هرز استفاده کرد.

استفاده از گیاهان پوششی :
در این روش گیاهان زراعی را در زمینی که از مالچ گیاهی پوشیده شده و عملیات شخم روی آن انجام نشده است کشت می کنند در این روش گیاه زراعی در مالچ حاصل از گیاه قبلی که به وسیله علف کش های عمومی مانند پاراکوات یا گ